Η αδράνεια ως συνέργεια
“Τους καθεύδοντας εργάτας είναι και συνεργούς των εν τω κόσμω γινομένων”
Ηράκλειτος, απόσπασμα Β 75. Καθεύδοντας δηλαδή κοιμισμένους εννοεί ο Ηράκλειτος αυτούς που δεν μετέχουν του κοινού Λόγου.
Συνέγεται τούτο και από το απόσπασμα Β 90 όπου λέγει
” Τοις εγρηγορόσιν ένα και κοινόν κόσμον είναι των δε κοιμωμένων έκαστος εις ίδιον αποστρέφεσθαι”.
Κατα την δική μου θεώρηση ο Λόγος είναι τρόπος έκπτυξης του γίγνεσθαι απόλυτα κατανοητός και περιγράψιμος από την ανθρώπινη αντιληπτικότητα.
Ο Λόγος κρύβεται. Δεν φανερώνεται στην συνείδηση μας κατα τρόπον αντανακλαστικό. Τουναντίον η κοινή αντιληπτικότητα εκλαμβάνει τα όντα ως μονάδες αυτοτελείς.
Γεγονός που επισκίασε την τάση του ανθρώπου να δημιουργεί ψευδόκοσμους αισθανόμενος ανασφαλής μέσα στο χάος ή στο ανερμήνευτο φάσμα των φαινομένων.
Ο Λόγος είναι ενταύθα, αλληλένδετος με το γίγνεσθαι και μάλιστα σηματοδοτεί μια κοσμική σταθερά μέσα στην αένναη μεταβολή.
Ο Λόγος είναι ενέργεια του γενεσιουργού Νού με την οποία συμπλέκονται και οι ενέργειες των πρωταρχικών ροπών της γενεσιουργού νοήσεως δηλαδή οι θεοί δια των οποίων διασφαλίζονται τα γένη και τα είδη των όντων χωρίς να συμφύρονται και να αναπτύσσουν τερατογενέσεις.
Όσοι κατανούν τον Λόγο , κατανοούν την κραταιά παρουσία των θεών και της γενεσιουργού νοήσεως που τους συνέχει στο Εν.
Όπου η πολλαπλότητα των ροπών του Νού συνεχόμενη εκλαμβάνεται ως Ένας θεός ενδοκοσμικός , ως Είναι αλληλένδετο με το γίγνεσθαι.
Η εγρήγορση είναι λοιπόν η κατάσταση της εννόησης του Λόγου και κατα συνέπεια του θεού ως ενότητας του πολλαπλού.
Η κατανόηση αυτή οδηγεί άμεσα στην γνώση ενός μείζονος κοσμικού γεγονότος και αυτό το γεγονός λέγει πως η δράση και η συμμετοχή στο γίγνεσθαι δημιουργεί Κόσμον. Η δράση δίνει ροπή στο γίγνεσθαι και δημιουργεί το καινούριο. Η δράση ανανεώνει , αναπλάθει, φέρει νέες μορφές στον Κόσμο.
Για να καταλάβετε το βάθος αυτής της ελληνικής σκέψης συγκρίνεται την με την μη δράση των ανατολικών φιλοσοφιών και θρησκειών. Χάσμα αγεφύρωτο.
Προς αυτή την ανατολίτικη μη δράση προσιδιάζει και η ατομοκεντρική αδιαφορία στον δυτικό κόσμο. Αυτα τα δύο μεγέθη είναι τα ίδια.
Ποια είναι η αιτία αυτού του φαινομένου στον δυτικό κόσμο είναι άλλο θέμα. Όμως νομίζω οτι έχει σχέση με τον χριστιανισμό ως μετάθεση του νοήματος της ζωής στον άλλο κόσμο που αποδομεί το νόημα της δημιουργικής παροντικής δράσης. Αυτό προς προβληματισμό.
Όμως υπάρχει και το γεγονός της κατάπτωσης της ενέργειας που οδηγεί σε μια φυσική αδιαφορία, σε μια κατάσταση μη δράσης, σε ένα εγκλεισμό στην ατομικότητα και τα μικροεδιαφέροντα της τα ιδιωτικά. Οι αρχαίοι έλληνες είχαν κατακρίνει την ιδιωτεία. Τον μη μετέχοντα στα κοινά τον θεωρούσαν αχρείον.
Διότι η κατανόηση του κοσμικού Κοινού και του Λόγου οδηγεί άμεσα στον πρώτο κύκλο της ανθρώπινης συνύπαρξης που είναι η κοινότητα , η πόλις, το κοινόν των πολιτών.
Όταν καταλάβουμε οτι ο κόσμος δεν δημιουργήθηκε άπαξ και δια παντός από κάποιο θεό εξωκοσμικό όπως λέει το αφήγημα της βίβλου αλλά οτι ο κόσμος βρίσκεται σε συνεχή δημιουργική εξέλιξη , τότε θα καταλάβουμε την σημασία της δράσης που δημιουργεί κόσμον όχι εκ του μηδενός αλλα εκ των παροντικών ροπών.
Η θρησκεία της ερήμου έχει διαφθείρει την δύση. Μας έχει οδηγήσει στην ύπνωση. Το γεγονός αυτό καταργει τον πολίτη και στη θέση του ορθώνει τον υπήκοο, τον υποταγμένο μαζάνθρωπο που αφήνει τα πράγματα να ελέγχονται και διαμορφώνονται από λίγους, από ειδικούς , από εκλεκτούς του θεού και άλλα τέτοια ευτράπελα.
Οι διάφορες θεωρίες και τα παραμύθια εντείνουν μια φυσική ροπή προς την αδράνεια που προκύπτει από την περιορισμένη ενέργεια. Η θεωρία ή πίστη εκλογικεύει και εσωτερικεύει αυτή την ροπή και οδηγεί στην παραίτηση , στην μειωμένη δράση , στην ιδιωτεία και εν τελει στην ύπνωση.
Χωρίς αυτή την θεωρητική εκλογίκευση της αδρανειας και της ύπνωσης οι άνθρωποι θα μπορούσαν να παρακινηθούν προς την δημιουργική δράση δια μέσου του ενθουσιασμού που παράγει ψυχική ενέργεια. Μια μάζα καθεύδουσα από την ίδια την πεποίθηση της είναι αδύνατο να δεχθεί τις δονήσεις του αφυπνιστικού ενθουσιασμού. Μια στρατιά νεκρών ψυχών.
Όταν ο Ηράκλειτος έγραφε το περί Φύσεως όπου έμειναν και σε εμας κάποια αποσπάσματα, δεν υπήρχαν θεωριες εκλογίκευσης της αδράνειας. Δηλαδή ο Ηράκλειτος περιέγραφε μια φυσική ροπή η κατάσταση της μάζας.
Έδινε έτσι και το κεντρικό νόημα της παιδείας που δεν είναι άλλο από την αφύπνιση. Όπου ο κοινός άνθρωπος από την φυσική του κατάσταση της άγνοιας και της περιορισμένης δράσης πρέπει να οδηγηθεί στην κατανόηση του συμπαντικού Λόγου και να αναλάβει δράση δημιουργική και συμμετοχική, να γίνει με ένα λόγο πολίτης και δημιουργός πολιτισμού, δημιουργός κόσμου. Διότι μόνον ο πολιτισμός είναι ο δημιουργημένος κόσμος του ανθρώπου. Τον μεγάλο διάκοσμο τον αναλαμβάνουν οι θεοί.
Αλλά για να μεταβούμε από την ιδιωτεία και την συστροφή στους ιδιωτικούς μας ψευδόκοσμους προς την δημιουργική δράση πρέπει πρώτα να αρθούμε νοητικά και ψυχικά στον ένα και κοινόν κόσμον, πρέπει πρώτα να κατανοήσουμε και εμβιώσουμε τον Λόγο που είναι η ζωη των όντων και της ύπαρξής μας ως συνεχούς μέρους της ολότητας που μας περιέχει και είναι ο κοινός οίκος των όντων.
Να επιστρέψουμε όμως στο απόσπασμα Β 75 και να πούμε πως πράγματι οι κοιμισμένοι συμμετέχουν στα γιγνόμενα δια της αποχής τους. Αφήνουν τους άλλους να διαμορφώνουν τα πράγματα και αυτοί τα υπομένουν και τα αποδέχονται ενίοτε μεμψιμοιρώντας. Κλαίνε την μοίρα τους που την καθορίζει η αδράνεια τους. Αυτός ο τύπος ανθρώπου είναι ένα είδος αποξηραμένου φύλλου που το δέντρο της ζωής το αποβάλλει από την ζωη του. Όμως φανταστείτε αν αυτή η κατάσταση γενικευθεί τότε το ίδιο το δέντρο της ζωής θα ξηρανθεί και ο άνθρωπος θα χάσει για πάντα το νόημα της γήινης ύπαρξης του. Ίσως το δέντρο της ζωής σώζεται αν οι υγιείς δυνάμεις του ασκήσουν βίαιη ενέργεια , ήτοι επαναστατική, και αλλάξουν την καθοδική ροπή των πραγμάτων.
Αυτά τα λίγα έγραψα τα σχετικά με τα αναφερόμενα αποσπάσματα. Όμως το θέμα δεν εξαντλείται μήτε και τα αποσπάσματα του Ηράκλειτου εξαντλούνται.
Πρόσθεσα βέβαια και την δική μου θεώρηση του τρόπου και του Είναι διότι δεν είμαι ερμηνευτής αλλά φιλόσοφος θαυμαστής και μελετητής των προσωκρατικών και του μέγιστου αυτών που είναι ο Ηράκλειτος από την Έφεσο της Ιονίας που την σκεπάζει ακόμα η τουρκική βαρβαρότητα.
Λουκάς Σταύρου